Bloeitijd van het kruidenboek 1

Konrad von Megenberg: Das Buch der Natur (1475)

   Konrad von Megenberg (1309-1374) was monnik in het klooster bij Scheinfurt.    

   In zijn boek, de eerste Duitse 'natuurlijke historie', beschreef hij de natuurwetenschappen in twaalf hoofdstukken. In het elfde hoofdstuk vertelt hij over planten, mineralen en andere geneesbronnen. Dit gedeelte telt 93 bladzijden en er worden 89 planten in vermeld.

   Megenberg baseert zich op onbekende bronnen als Ambrosius, Basilium en Ysidorum, maar ook op bekende voorgangers als Aristoteles, Plinius, Galenus en Avicenna.

   Vooral de afbeeldingen van mensen in dit werk zijn heel goed getroffen, terwijl die van planten achterblijven, soms onherkenbaar zijn.

Apuleius Platonicus: Incipit Herbarium Apulei Platonici (1481)

   Het werk van Pseudo-Apuleius is gedrukt naar een kopie, die door de lijfarts van paus Sixtus IV (1444-1487) werd gevonden in het klooster van Monte Casino. Het is een voorschriftenboek voor medicijnen, waarin 130 afbeeldingen van geneeskrachtige planten staan.

   Waarschijnlijk stamt het werk al uit de 4e eeuw, maar gegevens hierover ontbreken. Pas in de 6e eeuw vindt men concrete bewijzen van het bestaan.

   Over de schrijver is ook niet veel bekend. Aangenomen wordt dat Apuleius Platonicus een schuilnaam is van Lucius Apuleius van Madaura in Numidië, geboren in 124.

   Wanneer men de tekst nauwkeurig leest, kan worden aangenomen dat de auteur inderdaad een Afrikaan was, ook omdat sommige planten specifiek in Noord-Afrika thuishoren.

   Het oudste handschrift bevindt zich in Leiden, het dateert uit de 6e eeuw. Tot in de 13e eeuw had dit handschrift geen enkele concurrentie.

   Weblink

• http://www.abocamuseum.it/bibliothecaantiqua/Autore_Biografia.asp?Id_Aut=314
  • Informatie over Apuleius en het handschrift, enkele voorbeeldpagina's

Latijnse Herbarius (1484)

   Er wordt in dit werk geen auteur genoemd, maar het is door de drukker Peter Schöffer uit andere oudere kruidenboeken samengesteld.

   Dit in het Latijn geschreven kruidboek, de 'Herbarius latinus', was bedoeld als een 'aggregator practicus de simplicibus', dus als een praktisch verzamelwerk voor wie eenvoudige geneesmiddelen wilde gebruiken. De afbeeldingen (150 van planten, 96 van dieren en mineralen) zijn stijfjes, op een enkele mooie uitzondering na. De planten staan in alfabetische volgorde.

   In 1484 verscheen een Nederlandstalige uitgave, door Jan Veldener 'uyt den lateyn in dyetsche' vertaald.

   Dit boek, 'Den herbarius in dyetsche', werd in Kuilenberg (Culemborg) gedrukt. Het enige bewaard gebleven exemplaar dateert van iets later (ca. 1500) en bevindt zich in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

   Weblinks

• http://www.illustratedgarden.org/mobot/rarebooks/title.asp ?relation=R1286043
  • Volledige scan van een van de vele edities die er van de 'Herbarius latinus' hebben bestaan. De houtsneden zijn in zwartwit
• http://www.haraldfischerverlag.de/hfv/Digital/herbarius.php
  • Bij de Harald Fischer Verlag is een cd verschenen met een complete digitale weergave van de 'Herbarius latinus'. De houtsneden in deze uitgave zijn ingekleurd
  • Een voorproefje hiervan (28 pagina's, waarvan 14 met illustratie)
• http://www.gg-online.de/html/peter_schoeffer.htm
  • Informatie over Peter Schöffer

Johann von Cube: Duitse Herbarius (1485)

   Algemeen wordt aangenomen dat de auteur van dit werk Johann von Cube (Wonnecke von Kaub) was, hoewel dit niet vermeld wordt. Hij was de stadsarts van Frankfort.

   Dit kruidenboek werd evenals het voorgaande door Peter Schöffer gedrukt. Hij was in dienst geweest van Gutenberg, de uitvinder van de boekdrukkunst.

   Het werk is een goede aanvulling op, en een gedeeltelijke vertaling van, de Latijnse uitgave van 1484 en is twee keer zo dik als deze uitgave. Er staan 368 afbeeldingen van planten in. Zoals in het voorwoord staat, heeft het boek verschillende namen: '... und nennen disz buch zu latein ortus sanitatis, uff teutsch ein gart der gesundtheit'.

   Deze herbarius werd een aantal keren herdrukt, met verschillende titels, zoals 1492: Gaerde der Suntheit, 1507/09: Herbary oder Kruyterbuch, en 1508: Herbarius zu teutsche und von allerhand kreutter.

   Weblinks

• http://www.regione.sicilia.it/beniculturali/bibliotecacentrale/tesori/immagini/t42b.jpg en
• http://www.regione.sicilia.it/beniculturali/bibliotecacentrale/tesori/immagini/t42ap.jpg
  • Twee illustraties uit de 'Herbarius'

Jacob Meydenbach: Hortus Sanitatis (1491)

   Jacob Meydenbach was de samensteller van de Hortus Sanitatis. Dit werk bevat 1066 bladzijden en talrijke afbeeldingen van planten, dieren, vissen en mineralen.

   De tekst komt overeen met die van de Gart der Gesundtheit. Het is echter geen directe vertaling.

   Ongeveer tweederde van de illustraties zijn van eerder gemaakte houtblokken, eenderde is nieuw gemaakt.

   Dit boek beleefde zeven drukken. In 1501 en in 1539 werd het in het Frans vertaald: Le jardin de sante translate de latin en francoys nouvellement.

   Weblink

• http://www.library.usyd.edu.au/libraries/rare/treasures/tour-hor.html
  • Dubbelpagina uit de 'Hortus Sanitatis' met commentaar

Hieronymus Brunschwyg: Liber de arte distillandi (1500)

   Hieronymus Brunschwyg (Hieronymus von Brunschwig, 1450 - circa 1512) schreef, behalve het 'boek over de kunst van het distilleren', nog een Buch der Chirurgia in 1497 en Das Pestbuch (Liber pestilentiales de veneris).

   De algemene Duitse titel van zijn werk uit 1500 is: Das Buch der rechten Kunst zu distillieren die eintzigen Ding.

   Het bevat slechte afbeeldingen, maar goede beschrijvingen.

   In 1527 verschijnt de Engelse versie: The vertuose boke of Distyllacyon of the waters of all maner of Herbes. De Duitse versie omvat 212 bladzijden en telt 238 houtsneden, waarvan 226 plantenafbeeldingen.

   Weblink

• http://www.asu.edu/lib/speccoll/patten/html/144.html en
• http://www.asu.edu/lib/speccoll/patten/html/106.html
  • Informatie over de auteur

The Grete Herball (1526)

   The Grete Herball, een vertaling van het Franse Le Grand Herbier (1526), was belangrijk in de ontwikkeling van de kruidengeneeskunde in Engeland. De vertaler is onbekend gebleven.

   Het boek leunt tegen de Middeleeuwen aan wat betreft magische praktijken en rituele handelingen in het dagelijkse leven.

   Zo staan er talloze huismiddeltjes in beschreven om mensen vrolijk te stemmen, bijvoorbeeld: wie zich van opgewektheid aan de dis wilde verzekeren, nam vier bladeren en vier wortels van de verveine (ijzerhard, Verbena officinalis), liet die trekken in wijn en sprenkelde dat mengsel in het huis waar de maaltijd gehouden zou worden.

   Naast talloze naïeve notities over planten en hun toepassingen worden veel praktische adviezen gegeven over het genezen van blauwe plekken, dichte ogen en dergelijke ongemakken.

   Weblink

• http://hsci.cas.ou.edu/galleries//16thCentury/GreteHerball/1526/
  • Scans van 29 pagina's uit 'The Grete Herball'

Otto Brunfels: Herbarum vivae eicones (1530)

   Otto Brunfels, ook wel Otho Brunnfelsz (1488-1534) geheten, was Karthuizer monnik voordat hij van geloof veranderde door Luther. Vlak voor zijn dood was hij stadsarts van Bern (Zwitserland).

   Brunfels' kruidboek toont alleen maar afbeeldingen (eicones) van planten, die gemaakt waren door een leerling van Albrecht Dürer: Hans Weiditz.

   Hij tekende naar de natuur en kopieerde geen gedroogde planten. Dit laatste werd bijna altijd gedaan, waardoor sommige planten onherkenbaar werden doordat de tekenaars de planten ondersteboven hielden en de wortels met de stengels verwarden. Vaak werden de bloemen en zaden knollen en knollen werden vruchten. Weiditz deed dit gelukkig niet en tekende alle planten zoals zij waren, met hun fouten en beschadigingen.

   Het eerste deel van 'Herbarum vivae eicones' (Levende portretten van planten) verscheen in 1530. In 1531-32 volgde het tweede deel en een derde deel kwam - postuum - in 1536 uit. In 1532 verscheen de Duitse vertaling, onder de titel 'Contrafayt kreütterbuch'.

   Het bevat vele bladvullende tekeningen. In dit kruidenboek is duidelijk een nieuwe richting te ontdekken, die zich vooral in de Renaissance deed gelden.

   Naar Brunfels is het plantengeslacht Brunfelsia (uit de nachtschadefamilie) uit Midden- en Zuid-Amerika genoemd.

   Weblinks

• http://num-scd-ulp.u-strasbg.fr:8080/view/authors/Brunfels,_Otto.html
  • De drie delen van de 'Herbarum vivae eicones', met de oorspronkelijke Latijnse tekst
• http://alfama.sim.ucm.es/dioscorides/consulta_libro.asp?ref=X533066696
  • 'Herbarum vivae eicones ad naturae imitationem' (Straatsburg 1532)
• http://www.azuswebworks.com/Patten/html/105.html
  • Iinformatie over Brunfels

William Turner: Libellus de re herbaria novus (1538)

   William Turner (1508-1568) wordt wel de 'vader van de Britse plantkunde' genoemd.

   Vanwege zijn geloof moest hij Engeland ontvluchten en kwam daardoor in aanraking met vele Europese kruidenboekschrijvers. Vandaar dat in 1548 zijn The names of Herbes in Greke, Latin, Englishe, Duche, and Frenche wyth the commune names that Herbaries and Apotecaries use kon verschijnen.

   Tijdens de regering van Elisabeth I mocht hij weer naar Engeland komen. Turners kruidenboek, A New Herball, verscheen in drie delen, omdat hij steeds moest vluchten vanwege zijn geloofsopvattingen (1551, met daarin opgenomen het eerder uitgekomen boek over de namen, 1562 tweede deel, in Keulen gedrukt). De gravures voor zijn boek komen uit de werken van Fuchs.

   Turner bracht de luzerne (Medicago sativa) van het vasteland naar Engeland. Turnera (familie Turneraceae) is een plantengeslacht uit het tropisch regenwoud van Amerika; een bekende plant is Turnera diffusa, damiaan(blad), Mexicaans liefdekruid, een afrodisiacum.

   Weblink

• http://www.azuswebworks.com/Patten/html/144b.html
  • Wat informatie over Turner

Hieronymus Bock: New Kreütter Buch (1539)

   In de eerste druk van dit kruidboek staan nog geen afbeeldingen. Het was bedoeld als een volksboek en daarom was de tekst gemakkelijk en humoristisch, maar vreemd genoeg sloeg het niet aan in deze vorm.

   In 1546 verscheen de eerste druk met illustraties, gedetailleerde beschrijvingen van ongeveer 700 planten met 447 afbeeldingen. De illustraties zijn ontleend aan de kruidboeken van Brunfels en Fuchs.

   Hieronymus Bock (1498-1554) was aanvankelijk theoloog, maar hij gaf dit beroep op en werd beheerder van een botanische tuin.

   Hij schilderde de planten die hij daar vond en beschreef ze. Opvallend is dat Bock voor het eerst de planten indeelde naar hun verwantschap.

   In 1552 verscheen een Latijnse vertaling van zijn werk: De Stirpium Historia. Bock latiniseerde zijn naam tot Tragus (is Latijn voor 'bok').

   Na zijn dood werd het werk in 1577 opnieuw uitgegeven onder de titel Kreütterbuch, met een toevoeging van Die deutsche Speisekammer door Melchior Sebizius. Het boek bevatte in deze vorm vijf registers. Het is voor het laatst herdrukt in 1630.

   Weblinks

• http://imgbase-scd-ulp.u-strasbg.fr/displayimage.php?album=163&pos=2
  • Het 'Kräutterbuch', in de laatste editie van 1630 (Straatsburg)
• http://www.azuswebworks.com/Patten/html/134.html
  • Informatie over Bocks kruidboek, voorbeeld illustratie
• http://gallica.bnf.fr/scripts/ConsultationTout.exe?O=n093849
  • 'De stirpium, maxime earum, quae in Germania nostra nascuntur' (Straatsburg 1552)
  • Deze korte tekst (47 pagina's) bevat slechts de in het Latijn vertaalde inleiding van Bocks beroemde kruidboek

^Naar het begin van deze pagina