BIJLAGE 3

Uitspraken van Rudolf Steiner over de wilde cichorei

CITAAT I (uit "Geesteswetenschap en geneeskunde", tiende voordracht, Dornach, 30 maart 1920; Werken en Voordrachten j2, blz. 183-184)

Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar een plant die in dit opzicht, ik zou willen zeggen, niets minder dan een leermeester van de natuur zelf is, cichorium intybus [cichorei]. Dat is een plant waaraan we, als we maar willen, van alles over het menselijk organisme kunnen aflezen. Enerzijds blijkt cichorium intybus namelijk een middel te zijn tegen spijsverteringszwakte, dus tegen iets wat tot uiting komt in die organen die direct tegen de buitenwereld van de mens aan liggen. Anderzijds blijkt cichorium intybus echter ook op het bloed zelf te werken; het voorkomt dat het bloed zijn noodzakelijke processen verwaarloost, dat het bloed in de bloedvloeistof zelf storende processen laat ontstaan. En ten slotte is het zeer opvallend bij cichorium intybus, dat de genezende werking ervan toch ook nog tot aan de perifere processen reikt, dat het in bepaalde gevallen zelfs nog op de organen van het hoofd werkt, vooral echter op de keel- en borstorganen, op de longen. Juist omdat cichorium intybus zulke sterke werkingen heeft op alle mogelijke delen van de mens, is het zo interessant om deze plant te bestuderen. We zien als het ware een waaier van effecten voor ons.

We vragen ons af: waarop berust die werking tegen spijsverteringszwakte? We ontdekken dat die berust op de in de sterke smaak tot uitdrukking komende bittere extractiestof die cichorium bevat. Die bittere extraxtiestoffen, die dus nog sterk het karakter van plantaardige substanties hebben, vertonen nog een nauwe verwantschap met datgene in de mens wat nog niet echt door hem verwerkt is, wat in zekere zin nog lijkt op hoe het in de buitenwereld voorkomt. We moeten ons immers realiseren dat we de stoffen uit de buitenwereld eerst nog weinig bewerkt in ons hebben in de gebieden tot aan de maag, dat ze vervolgens verder worden verwerkt en door de darmen fundamenteel omgewerkt in het bloed verschijnen, en dat ze het sterkst omgewerkt verschijnen in de periferie, in het beenderstelsel, in het zenuwstelsel en in het spierstelsel. Extractiestoffen hebben dus een zeer sterke verwantschap met de nog onverwerkte substanties uit de buitenwereld.

Nu bevat cichorium intybus echter ook alkalische zouten, kalium. Vooral daarin moeten we nu datgene zoeken wat op het bloed inwerkt. Zo zien we tegelijkertijd hoe in cichorium intybus de krachten zich scheiden. De krachten die in de extracten zitten, trekken op grond van hun verwantschap naar de stofwisselingsorganen toe. De krachten die in de alkalische zouten zitten, trekken op grond van hun verwantschap naar de met het bloed verwante organen of naar het bloed zelf toe. Verder treffen we vooral kiezelzuur aan in hoge concentraties. Het kiezelzuur werkt voorbij het bloed in de perifere organen en dringt door het zenuwstelsel en het spierstelsel heen tot in het beenderstelsel. Cichorium intybus is dus iets wat ons eigenlijk laat zien: ik ben er en ik laat mij drievoudig opsplitsen, zodat ik werk op alle drie de geledingen van het menselijk organisme. Dat zijn de experimenten waarin de natuur ons zelf voorgaat, en die zijn eigenlijk altijd van veel meer betekenis dan de experimenten die we zelf verrichten, omdat de natuur veel rijker is in haar bedoelingen dan we zelf kunnen zijn wanneer we de natuur vragen stellen met onze experimenten.

CITAAT II (uit "Pathologie, Therapie und Heilmittelherstellung auf Grundlage geisteswissenschaft licher Erkenntnis", voordracht te Londen, 2 september 1923; Gesamtausgabe Nr. 319, blz. 46-48)

Het is buitengewoon interessant eens stil te staan bij dat merkwaardige proces dat zich in de plant voltrekt. We vinden namelijk in de plant, behalve de stoffen waaruit de plant voornamelijk is opgebouwd, alle mogelijke andere substanties: zouten, metalen, enzovoort. Nu is het van minder belang voor een therapie, waarvan de effectiviteit echt rationeel is onderbouwd, zich er rekenschap van te geven hoe de plant zelf is samengesteld, dan te letten op welke wijze bijvoorbeeld een of andere metaalverbinding of een zout bij het hele proces van groeien en vruchtzetten van de plant betrokken is.

Laten we eens een plant bekijken, bijvoorbeeld cichorium intybus. Wie werkelijk op geesteswetenschappelijke grondslag cichorium intybus wil bestuderen, moet allereerst kijken naar de typische manier waarop in deze plant het kiezelzuur en de alkalische zouten een rol spelen.

De werking en de aard en samenhang van de processen van kiezelzuur en de alkalische zouten zijn in cichorium intybus echter totaal verschillend in de wortel, in de bladeren en in de bloemen. Wie dit proces in cichorium intybus bestudeert en ziet op welke karakteristieke manier de processen die enerzijds met kiezelzuur, anderzijds met de alkalische zouten samenhangen, in elkaar vervlochten en met elkaar verweven zijn, wie dit nagaat, zal uiteindelijk weer bij de mens zelf uitkomen.

Nu zei ik al dat er in ons lichaam, in elk orgaanstelsel, drie systemen van kracht zijn, maar één heeft er altijd de overhand, elk van hen werkt in de hele mens. Als we bijvoorbeeld in het menselijk organisme de galfunctie in relatie met alle andere spijsverteringsorganen bezien, dan vinden we in de eerste plaats dat het, los van alle andere aspecten van de werking van de gal, heel belangrijk is dat de gal functioneert, goed functioneert, om het zenuw-zintuigsysteem gezond te houden. Want we zullen, wanneer we stoornissen in de spijsvertering terugvoeren op stoornissen in de galfunctie, altijd tegelijkertijd zeer ernstige stoornissen ergens in de organen van het zenuw-zintuigsysteem zien optreden.

Wanneer we het proces van de galafscheiding volgen, wordt dit eigenlijk pas interessant, wanneer we het in volledige samenhang met de menselijke constitutie kunnen beschouwen als het proces dat, uitgaande van het spijsverteringsstelsel, het zenuw-zintuigsysteem verzorgt.

Dit proces is aan de ene kant werkzaam in de galfunctie van de mens, geheel daargelaten welke substanties daarbij een rol spelen. Aan de andere kant is het ook, als een bijna volmaakte kopie, buiten de mens werkzaam vanuit de wortel van cichorium intybus omhoog langs de stengel tot in de bloem, werkt in de wortel van cichorium intybus. Als we begrijpen hoe het kiezelzuur en de alkalische zouten in de cichorei werkzaam zijn, ontdekken we dat dit een getrouwe afspiegeling is van wat in het menselijk organisme het proces van de galfunctie doet voor het zenuw-zintuigsysteem.

Laten we eens proberen het proces dat zich in cichorium intybus voltrekt, te vervolgen. Er zijn lekenartsen die zonder veel nadenken cichorium intybus voorschrijven bij spijsverteringsstoornissen. Maar hoewel zij er zeker succes mee boeken, waarop ik verder niets wil afdingen, blijken deze successen niet van blijvende aard te zijn. Het proces dat zich in cichorium intybus voltrekt, is namelijk gebonden aan de innerlijke beweeglijkheid van de plant zelf: doordat dit proces in het menselijk organisme wordt geïncorporeerd, ondergaat het een zodanige verandering dat het niet meer hetzelfde blijft. Het is echter zo verwant aan het menselijk proces dat we, wanneer we cichorei in het laboratorium verwerken, d.w.z. kiezelzuur verwerken, dan een geneesmiddel maken dat kiezelzuur bevat, alkalische zouten bevat, en wel zodanig dat er dan op een zeer bepaalde manier, niet als een chemische verbinding, maar door pulverisatie aan elkaar gebonden en van harsbindmiddelen voorzien, een losse verbinding tussen kiezelzuur en alkalische zouten ontstaat, meer een fijn, natuurlijk aan elkaar kleven. En als dat dan in het spijsverteringskanaal wordt ingebracht, dan neemt men in feite niet dezelfde substantie in, maar hetzelfde proces dat in het menselijk organisme door de galafscheiding wordt geprikkeld, althans voor zover de galstroom in verband staat met het functioneren van het zenuw-zintuigsysteem. Het gaat er dus om, in het middel dat in het laboratorium wordt gemaakt, in een blijvend werkzame vorm datgene, ik zou willen zeggen, na te bootsen wat de plant zelf doet, waarbij men bijvoorbeeld in het plantvormingsproces kan herkennen: dit proces is op een of andere manier verwant met een of ander proces in het menselijk organisme, ofwel doordat het er tegengesteld aan is, ofwel doordat het op dezelfde wijze verloopt, hetgeen als het ware in een soort kruisbestuiving tussen pathologie en therapie resulteert. Men ziet aan het orgaan, wat er onregelmatig aan is in het samenwerken van de drie processen.

Door nu van de natuur af te kijken, hoe men als het ware van het organisme overneemt waar het zelf niet toe in staat is, brengt men eenvoudig - ik zou haast zeggen: cichorium intybus blijkt een groeiende gal te zijn - de galfunctie voor enige tijd van buiten in de mens in, omdat het organisme die zelf niet kan vervullen, net zolang tot het organisme door de vreemde gal, door datgene wat men volgens het patroon van cichorium intybus vervaardigd heeft, het zich weer eigen heeft gemaakt de galfunctie zelf te regelen. Dan werkt hij zo te zeggen weer helemaal goed. Het gaat er dus om dat men met de gewone fytotherapeutische methode - de natuur is immers veel volmaakter - het juiste niet kan bereiken, omdat het proces zoals het zich in de plant voordoet, weer teniet wordt gedaan wanneer het op een of andere manier deel gaat uitmaken van het organisme.

CITAAT III (uit "Mensch und Welt - Das Wirken des Geistes in der Natuur", derde voordracht, Dornach, 13 oktober 1923; Gesamtausgabe Nr. 351, Band 5, blz. 56)

Of ik merk dat de lever te veel gal afscheidt: ik zoek een plant die de activiteit van de lever kan overnemen. Er is bijvoorbeeld een plant, die heet cichorium intybus, de cichorei. Wanneer je van het sap uit de wortel van deze plant een geneesmiddel bereidt en dit de mens laat innemen, dan neemt het de leveractiviteit over, en je komt dan tot de bevinding, dat de mens weliswaar vooralsnog niet minder gal afscheidt, dat ook zijn psychische eigenschappen niet meteen achteruitgaan, maar dat zijn lever langzamerhand weer krachtiger wordt en er geleidelijk een verbetering optreedt.

Op die manier help je iemand dus, doordat je weet dat bijvoorbeeld de sappen van de bladeren - niet van de wortels - van sommige koolsoorten bepaalde activiteiten van de longen kunnen overnemen, en dat het sap van de wortel van cichorium intybus - zij groeit ook in onze omgeving, u zult haar allemaal wel kennen, ze heeft zulke blauwe bloemen - bijzonder heilzaam voor de lever is.

CITAAT IV (uit "Anthroposophische Menschenerkenntnis und Medizin", voordracht in Den Haag, 15 november 1923; Gesamtausgabe Nr. 319, blz. 106)

Wat tegenwoordig elders helemaal los van elkaar staat en alleen maar langs zuiver proefondervindelijke weg met elkaar in verband kan worden gebracht, namelijk pathologie en therapie, verandert dus wezenlijk, wordt tot een absolute eenheid herleid. Verwerf je op deze wijze inzicht in de aard van een ziekteproces, dan moet je in de natuur buiten de mens zoeken hoe bijvoorbeeld een speciaal nierproces in equisetum arvense [heermoes] wordt nagebootst. Of je komt tot het inzicht dat de galafscheiding in de lever bij bepaalde ziektebeelden naar haar aard werkelijk is zoals wij het in cichorium intybus terugvinden. Dan ben je tot het volgende in staat: door de manier waarop de functie in cichorium intybus zich voordoet, is het mogelijk een te sterke astrale werking in de lever, die tot uitdrukking komt in de galstroom, te neutraliseren.

CITAAT V (uit "Vruchtbare landbouw op biologisch-dynamische grondslag", tweede voordracht, Koberwitz, 10 juni 1924; Werken en Voordrachten 11, blz. 43-44)

Kijkt u maar eens naar de groene bladeren van de plant. Die (...) zouden niet groen zijn als er niet ook de kosmische kracht van de zon in leefde. Komen we bij de kleurige bloemen, dan leeft daarin niet alleen de kosmische kracht van de zon, maar de (...) ondersteuning die de kosmische krachten van de zon krijgen van de verre planeten mars, jupiter en saturnus. Als we in dit opzicht naar de plantengroei kijken, en we zien een roos, dan ontmoeten we in haar rode kleur de marskracht. We zien de gele zonnebloem: ze wordt niet helemaal terecht zonnebloem genoemd, ze wordt alleen vanwege haar vorm zo genoemd, vanwege haar geelheid zou ze eigenlijk jupiterbloem moeten heten, want de kracht van jupiter, die de kosmische zonnekracht ondersteunt, brengt in bloemen de kleuren wit en geel teweeg. Ontmoeten we een cichorei met haar blauwachtige kleur, dan moeten we in de blauwe kleur de werking van saturnus vermoeden, die de zonnewerking ondersteunt. Wij hebben dus werkelijk de mogelijkheid in een rode bloem mars te zien. We hebben de mogelijkheid in een witte of gele bloem jupiter te zien, we zien in een blauwe bloem saturnus en in het groene blad zien we de eigenlijke zon.

Maar wat daar in de tint van de bloem verschijnt, dat werkt nu als kracht bijzonder sterk in de wortel. Want daar zien we dat wat in de verre planeten leeft en stuwt, ditmaal in de bodem werkt. Het is zonder meer zo dat we kunnen zeggen: als we een plant uit de aarde trekken en daar onder de wortel hebben, dan zit in de wortel het kosmische, in de bloem het meest aardse, alleen in de fijnste nuancering, in de kleuring, is het kosmische te vinden.

CITAAT VI (uit "Was kann die Heilkunst durch eine geisteswissenschaftliche Betrachtung gewinnen?", voordracht in Arnhem, 21 juli 1924; Gesamtausgabe Nr. 319, blz. 176-177)

Laten we een ander geval nemen. We hebben bijvoorbeeld te maken met stoornissen van het spijsverteringsstelsel, stoornissen die men kan samenvatten onder de naam dyspepsie. Wanneer men nu weer geesteswetenschappelijk te werk gaat (...), zal men kunnen doorzien dat het meestal gaat om een onvoldoende, niet sterk genoeg werkende ik-organisatie. Waarom werkt deze ik-organisatie niet sterk genoeg? Dat is de vraag. Wij moeten ergens in het functioneren van het menselijk organisme zoeken wat de oorzaak is, dat de ik-organisatie niet voldoende werkt. Wij zullen in bepaalde gevallen vinden dat de galafscheiding onvoldoende is. In zo'n geval moeten wij de ik-organisatie te hulp komen. Zoals wij met equisetum [heermoes] ten opzichte van de nierfunctie hebben gedaan, moeten wij nu ook ten opzichte van de afscheidingsfunctie van de gal zoeken naar een stof die, als het door zijn samenstelling op de juiste plaats in het lichaam komt, de te zwak werkende ik-organisatie zal stimuleren.

Wij hebben gevonden dat het kiezelzuurproces, wanneer het op de juiste wijze - dat wil zeggen op dezelfde wijze als het proces verloopt dat ten grondslag ligt aan het normaal functionerende zenuw-zintuigsysteem - aan de nieren wordt toegevoegd, de zintuigwerking verhoogt. Zo vinden wij in het geval van dyspepsie dat processen als de galafscheiding, die vooral afhankelijk zijn van de ik-organisatie, op een specifieke manier samenhangen met de manier waarop koolstof in het organisme werkt.

Daarbij valt ons iets merkwaardigs op: als wij koolstof op de juiste wijze aan het organisme willen toevoegen, zodat wij de dyspepsie ontmoeten, dan vinden wij de koolstof die in iedere plant aanwezig is, in cichorium intybus zodanig aanwezig, dat hij naar het orgaan van de galfunctie wordt gedirigeerd. Wanneer we uit cichorium intybus het juiste preparaat weten samen te stellen, leiden we op dezelfde manier een koolstofproces naar de galfunctie, zoals we met het equisetumpreparaat een kiezelzuurproces aan de nieren hebben toegevoegd.