Project Rembert Dodoens (Rembertus Dodonaeus) / Een beknopte bibliografie

• 1557  Histoire des plantes (Cruijdeboeck, 2e editie)
• 1559  De stirpium historia commentariorum imagines, 2 delen (2e druk)
• 1563  Cruijdeboeck (3e editie; 2e Vlaamse editie)

1557  Histoire des plantes (Cruijdeboeck, 2e editie)

Volledige titel en technische gegevens

Histoire Des Plantes, | En Laqvelle | Est Contenve La De-|scription Entiere Des her-|bes, c'est à dire, leurs Especes, Forme, | Noms, Temperament, Vertus & Opera|tions : non seulement de celles qui | croissent en ce païs, mais aussi | des autres estrangeres qui | viennent en vsage de | Medecine. | Par Rembert Dodoens | Medecin de la Ville de Malines. | & Nouuellement traduite de bas Aleman en | François par Charles de l'Escluse.
En Anvers, | De l'Imprimerie de Iean Loë. | M. D. LVII.

[gedrukt bij Jan van der Loe, Antwerpen 1557]

(in folio; (24) 584 (36) bladzijden; gedrukt in romeinletter; 544 hoofdstukken; 1033 planten beschreven, aldus J.-E. Opsomer in zijn inleiding bij de facsimile herdruk van Histoire des plantes van 1978 (1291 volgens het register); 800 houtsneden)

De (sub)titelpagina van Clusius' Aanhangsel, het Petit Recueil (bladzijde 549) luidt:

Petit Recveil, | Avqvel Est Contenve La | Description | D'Avcvnes Gommes | Et Liqvevrs, Provenans Tant Des Arbres, Qve | des Herbes : ensemble de quelques Bois, Fruicts, & Racines aromati-|, desquelles on se sert és Boutiques : retiré en partie hors de | l'Herbier Aleman, & assemblé en partie hors des escrits | de diuers Authevrs tant Anciens que Moder-|nes, lesquelz ont traité de | ceste matiere. | Par celuy qui a traduit l'Herbier de bas Aleman en François.
En Anvers, | De l'Imprimerie de Iean Loe. | M. D. LVII.

Informatie over de inhoud

• Scan van het volledige boek:
  http://visualiseur.bnf.fr/Visualiseur?Destination=Gallica&O=NUMM-53404 (pdf)

  Dit is de tweede, door Dodoens herziene, gecorrigeerde en vermeerderde editie van het Cruijdeboeck van 1554, in de Franse vertaling van Carolus Clusius (Charles de l'Escluse, 1526-1609). Er is een groot aantal correcties in de plantennamen, de beschrijvingen en de classificatie. Het werk is uitgebreid met een hoofdstuk door Clusius zelf over aromatische gewassen en gewassen die hars produceren. Het is de eerste wetenschappelijke verhandeling van Clusius over planten en tevens de enige die hij in het Frans publiceerde (al zijn overige werken verschenen in het Latijn). Het boek bevat 800 houtsneden, waarvan 133 nieuw ten opzichte van de uitgave van 1554, vervaardigd door Antoon Bosch naar tekeningen van Pieter van der Borcht.

  Overzicht van de houtsneden per deel: 1e 182, 2e 153, 3e 133, 4e 98, 5e 125, 6e 108 en 1 illustratie als addendum toegevoegd aan het slot, plus 7 houtsneden in het aanhangsel door Clusius.

Ingekleurd exemplaar

De afdeling speciale collecties van de bibliotheek van Wageningen UR heeft een origineel exemplaar dat gedeeltelijk is ingekleurd (afkomstig uit de collectie van dr. H. E. Krelage, geveild in 1948). De inkleuring gaat tot en met bladzijde 409. Van slechts enkele planten (tot bladzijde 23) zijn de bloemen ook ingekleurd, van de overige zijn alleen het blad en de stelen gekleurd. Daarbij zijn verschillende tinten groen gebruikt, soms bij één plant ook nuances in de kleur. De kunstenaar is niet bekend, er is ook geen datering. Deze inkleuring heeft ook niet het hoge gehalte van het werk van Hans Liefrinck, van wie een volledig ingekleurd exemplaar van het Cruijdeboeck van 1554  in de bibliotheek van het Rijksmuseum te Amsterdam wordt bewaard.

In de collectie van

*Brussel: KB  *Gent: UB  *Leiden: UB  *Leuven: UB  *Wageningen: UB, Speciale Collecties (gedeeltelijk ingekleurd exemplaar).

1559  De stirpium historia commentariorum imagines, 2 delen (2e druk)

Volledige titel en technische gegevens [deel 1]

Remberti Dodo-|naei Medici De Stirpi-|vm Historia Commentariorum, | Imagines, In Dvos Tomos Digestae, | supra priorem aeditionem multarum no-|uarum Figurarum accessione locu-|pletatae ac postremò recognitae. | Accessere | Succinctae ac breues, In Vtriusq[ue] Tomi | Imagines, Annotationes.
Antverpiae. | Ex Officina Ioannis Loëi. | Anno M. D. LIX.

[gedrukt bij Jan van der Loe, Antwerpen 1559]

(in octavo; (48) 439 (9) bladzijden; gedrukt in Griekse letters, romein- en cursiefletter en gotische letter; 438 houtsneden)

Informatie over de inhoud

Herdruk van de uitgave van 1553.

Volledige titel en technische gegevens [deel 2]

Remb. Dodonaei | Commentariorvm De Stir-|pivum Historia Imaginum | Tomus secundus. | Item | Annotationes in aliquot Vtriusq[ue] Tomi Imagines. | Et, | Stirpium Herbarumq[ue] complures Imagines nouae, quae su-|pra priores, huic posteriori aeditioni accesserunt.
Antverpiae. | Ex Officina Ioannis Loëi. | Anno M. D. LIX.

[gedrukt bij Jan van der Loe, Antwerpen 1559]

(in octavo; (32) 445 (1) bladzijden; gedrukt in Griekse letters, romein- en cursiefletter en gotische letter; 445 houtsneden)

Informatie over de inhoud

Herdruk van de uitgave van 1554. De nieuwe houtsneden in deze editie zijn de houtsneden die nieuw voor Histoire des plantes werden vervaardigd.

In de collectie van

*Antwerpen: bibl. Museum Plantin-Moretus (beide delen)  *Brussel: KB (beide delen)  *Leiden: UB (beide delen).

1563  Cruijdeboeck (3e editie; 2e Vlaamse editie)

Volledige titel en technische gegevens

• Afbeelding van de titelpagina (met dank aan Speciale Collecties, Wageningen):
  de grote afbeelding op deze site: klik hier

Cruijdeboeck. | In den welcken die geheele hi-|storie / dat es Tgheslacht / tfatsoen / nae[m] / | natuere, cracht ende werckinghe, van den Cruy-|den, niet alleen hier te lande wassende, maer oock | van de[n] andere[n] vremde[n] in der Medecynen oorboor|lijck met grooter neersticheyt begrepen ende | verclaert es, met der seluer Cruyden | natuerlijck naer dat leuen con-|terfeytsel daer by | ghestelt. | Duer D. Rembert Dodoens, Me-|decijn van der stadt van | Mechelen. | Van nieuws ouersien, ende met seer veel | schoone nieuwe figueren vermeerdert.

[aan het slot van het boek] Gheprint Thantwerpen in die Cammerstraete in den Arent | seghen Scarabaeum by my Jan vander Loe. Anno M. D. LXIII.

[gedrukt bij Jan van der Loe, Antwerpen 1563]

(in folio; (40) 682 [i - dclxxxii] (52, index) bladzijden; gedrukt in gotische letter; 841 houtsneden)

Informatie over de inhoud

• Scan van het volledige boek (met uitvoerige inleiding op Dodoens en zijn werk):
  http://archiv.ub.uni-marburg.de/dodoens/

  Nieuwe editie van de uitgave van 1554, herzien en uitgebreid zowel ten opzichte van de eerste druk uit 1554 als ten opzichte van de Franse vertaling uit 1557. Voor deze editie werden 136 nieuwe houtsneden gemaakt, vervaardigd door Arnold Nicolai naar tekeningen van Pieter van der Borcht. Voor de titelprent is dezelfde gravure gebruikt als die voor de eerste editie van het Cruijdeboeck (1554), alleen het wapen van koningin Maria van Hongarije en Bohemen (geheel bovenin de gravure) is vervangen door een vaas met bloemen. Ook de beginkapitaal van de brief (opdracht) aan koningin Maria is vervangen door een andere. De aparte pagina's voor de deeltitels, zoals in de uitgave van 1554, zijn verdwenen. De opmaak van de tekst is ook anders geworden. Er is een voorwoord in het Latijn toegevoegd.

  Overzicht van de hoofdtekst: eerste deel omvat 102 hoofdstukken, tweede deel 99 hoofdstukken, gevolgd door de 7 hoofdstukken uit het aanhangsel in de Franse uitgave, derde deel 94 hoofdstukken, vierde deel 81 hoofdstukken, vijfde deel 82 hoofdstukken, zesde deel 94 hoofdstukken, gevolgd door een aanhangsel waarin nog drie soorten worden besproken. Het aantal besproken planten is volgens het register nu 1406, maar in werkelijkheid zijn het er minder.

  In de collectie van

  *Amsterdam: UB  *Antwerpen: UB  *Brussel: KB  *Den Haag: KB  *Gent: UB  *Haarlem: bibl. Teylers Museum  *Leeuwarden: prov. bibl. *Leuven: UB  *Utrecht: UB  *Wageningen: UB, Speciale Collecties.

^Naar het begin van deze pagina