Cruijdeboeck van 1554:
Opdracht aan koningin Maria van Hongarije en Bohemen,
regentes van de Nederlanden

Der Hoochgheborene alder edelste ende
alder doorluchtichtigste Coninghinne ende Vrouwe / Vrouw Marien /
Coninghinne van Hungheren ende Bohemen.&c. Gouver-
nante ende Regente van des Keyselijcke Maiesteyts
Neerlanden / mijn alderghenadichste Vrouwe /
Gheluck ende voorspoet.

Alder Doorluchtichste Hoochgheboren seer Edele Coninghinne / mijn alder ghenadichste Vrouwe. Ghelijck vele edele scientien ende schoone consten langhe ende menighe iaren verborghen / verdonckert / ende som oock heel veracht gheweest sijn / oft immers niet wel ende claerlijck gheleert ende bekent / die nu binnen corte iaren / duer behulp / arbeyt ende neersticheyt van sommighen wijsen / verstandighen ende seer ingenieusen mannen / in tlicht / claerheyt / volcomen kennisse / ende oprecht ghebruyck wederom sijn ghebracht. Alzoo es oock die scientie ende kennisse van den cruyden ende van den anderen simpelen drooghen in der Medecijnen orboorlick / langhe tijt van den Medecijns cleyn gheacht / ia oock heel verlaten ende versmaet gheweest / om dat sy meynden dat alsulcken scientie oft kennisse huer niet en betaemde / maer alleen toebehoorde den Apothekers oft sommighen anderen ongheleerden / die daghelijcx die cruyden in die bosschen / ende op die velden soecken / ende dat huerlieden oneere gheweest soude hebben / oft anders een noodeloose sorghe / die kennisse van den cruyden te leeren ende te ondersoecken. Ende hier duer es dese scientie / met vele dwalinghen hinderlijcke ende scadelijcke errueren / alzoo besmet / ghescent ende verduystert gheworden / dat somtijts fenijnnighe ende quade Medecijnen / voor goede cruyden / den armen crancken siecken menschen inghegheven sijn gheweest / als wy tot veel plaetsen van onsen cruydeboeck vermaent ende bewesen hebben / daer wy oock alsulcken dwalinghen hebben ghestraft. Maer dat dese meyninghe quaet es / bewijst claerlijck die maniere van den alder outsten Medecijnmeesters / die gheen dinck nootsalijcker oft eerlijcker en hielden dan die ondersoekinghe / ende kennisse van den cruyden. Want daer om zoo leestmen van Hippocrates prince ierste ende principael authuer van der Medecijnen / dat hy seer groote neersticheyt / sonderlinghen ende seer sorchvuldighen arbeyt ghedaen heeft om goede ende oprechte cruyden te hebben / Ende dijsghelijcx oock van Galenus / Theophrastus / Dioscorides / ende som andere seer oude Medecijnmeesters / dat sy met groote costen ende periculen in vierde landen ghereyst sijn gheweest / ende veel plaetsen duerwandelt / om oprechte kennisse van den cruyden en van den anderen simpelen te vercrijghen / alzoo dat daer aen goet te mercken es / dat die scientie ende kennisse van den cruyden / alle medecijns seer nootelijck ende betaemelijck es / ende huer sonderlinghe aencleeft / Want voorwaer alsulcken arbeyt / diligentie ende neersticheyt en souden die ouders hier voortijts niet ghedaen hebben / waer dese scientie noodeloos ende tot der Medecijnen luttel dienstelijck / ghelijck oock voor ons sommighe andere gheleerde mannen ghescreuen hebben / die oock alle Medecijns tot oeffeninghe van deser scientien / dat es tot kennisse ende neerstighe ondersoeckinghe van de cruyden verwecken ende vermaenen / Duer toedoen / behulp / ende neersticheyt van den welcken dese scientie wederom in tlicht ende kennisse ghecomen es / ende alzoo binnen corten iaren ghewassen / daghelijcx wast ende vermeerdert / dat schier in alle landen van kerstenrijck nu ter tijt niet alleen veel gheleerde / ende andere cruytliefhebbers ghevonden worden / die in dese speculatie sonderlinghe ghenuchte ende recreatie nemen / maer oock vele opgestaen sijn / die tot profijt / orboor ende voorderinghe van dese scientie ende van der Medecijnen / schoone Cruydeboecken scrijven ende wtgheven / alzoo dattet gheheel noodeloos ende te vergeefs oft verwaentelijck ghedaen moghen schijnen / naer alzoo veel Cruydeboecken die daghelijcx voortcomen noch andere nieuwe wt te gheven ende te maken / ten waere dat van den selven onsen voorsaten veel schoone cruyden waeren achterghelaeten ende vergheten / die tot onser kennisse ghecomen sijn / ende oock van sommighen cruyden die oprechte namen ende waerheyt niet verclaert / Dwelck nochtans niet by hueren sculden oft negligentie toe ghecomen es / maer meest duer die duysterheyt van den ouders / die van dat fatsoen van sommighen cruyden (gemerckt dat sy dyertijt seer wel ende al om bekent waren) seer luttel ende cort ghescreven hebben / waer om dattet niet wel moghelijck en es / die selve wederom ter rechtere kennisse ende tot hueren oprechten naemen te bringhen / dan by langhe inquisitie / neerstighe ondersoekinghe / ende duer tseghen ghelijckenisse met veel andere dierghelijcke cruyden / dat van onsen voorsaten ende voorgangers die dese scientie ierst in licht wederom ghebrocht hebben / niet en heeft in alle cruyden kunnen ghedaen worden / om dat alsulcken ondersoekinghe den arbeyt diligentie ende neersticheyt van velen gheleerden es eysschende / ende van luttel niet en kan ten eynde ghebrocht worden.

Aenghesien dan dat in onse kennisse noch veel cruyden ghecomen sijn / die tot noch toe van onsen voorsaten niet bekent oft beschreven sijn gheweest / ende dat wy die gherechte waerheyt ende besceet van den sommighen hebben ghevonden / die noch in twijfel stonden ende niet sekerlijck en waeren bekent / zoo heeft ons oock goet / nut / ende seer profijtelijck ghedocht / van den cruyden te scrijven / ende eenen boeck wt te gheven / in den welcken wy vervult ende ghesuppleert hebben / dat van onsen voorsaten achter ghelaten es / ende ghecorrigeert / verbetert ende verclaert / dat sy twifelachtich ghelaten hebben / oft niet naer die waerheyt bescreven.

Ende desen arbeyt hebben wy te willigher ende te liever aenghenomen / om dat in die landen van hertswaerts overe / tot noch toe niemant ghevonden es gheweest / die van den cruyden iet ghescreven heeft / hoe wel nochtans dat on dese landen veel schoone ende seer profijtelicke cruyden groeyem ende wassen / die noch seer qualicken oft luttel bekent sijn / die seer goet waeren in tlicht ende kennisse van alle gheleerde Medecijns ghebrocht / alzoo dat wel betaemelick ende oock tot voorderinghe van dat ghemeyn profijt ende welvaert es gheweest / dat hier te lande iemant soude wesen / die in kennisse ende licht bringhen soude die cruyden hier te lande wassende / ende die thoonen ende doen blijcken soude / dat dese scientie van den cruyden / die tot veel plaetsen nu wast / vermeerdert ende groot gheacht wordt / in dese landen niet veracht / verlaten oft versmaet en es (als iemant by avontueren soude moghen meynen) maer oock grootelick ende sterckelick wast / in eere ghehouden (zoo dat behoort) ende seer neerstichlick gheoeffent es / Dwelck niet beeter oft bequaemer en kan worden ghedaen / dan duer dat wtgheven van eenen Cruydeboeck.

Om welck te doene ons oock boven die andere redenen / ghemoveert ende beweech heeft / die vierighe liefde ende sonderlibghe affectie / die nu ter tijt veel eerlicke treffelicke ende rijcke personen tot deser scientie ende speculatie draghende sijn / alzoo dat wy daer om oock desen onsen Cruydeboeck niet in Latijn / maer in ghemeyne Neerduytsche tale hebben willen scrijven ende wtgheven / op dat hy alle cruytliefhebbers / ende alzoo wel den leecken van der Latijnsche sprake ignorant / als den gheleerden dienstelick ende orboorlick soude moghen wesen / hopende dat duer desen onsen Cruydeboeck / die sonderlinghe liefde / diligentie ende neersticheyt van den cruytliefhebbers alzoo ghesterckt ende vermeerdert sal wesen / ende dat dese scientie alzoo wassen ende groeyen sal / dat sy tot volcomen kennisse ende volmaectheyt corts sal gheraken.

Ende aengaende dese Cruydeboeck / wy hebben in den selven vergaert ende by huer gheslachten versaemt / niet alleen die cruyden in dese Neerlanden groeyende / maer oock meest alle andere vremde / die in der Medecijn groot orboor ende ghebruyck hebben. Van den welcken wy die gheheele historie in alsulcken manier / forme ende ordene hebben begrepen alst best ende alderbequaemste was. Ierst hebben wy verclaert dat gheslacht daert behoorde / Ende daer naer dat fatsoen / wesen ende die ghesteltenisse seer claerlick bescreven / daer meest altijt by ghestelt es die figuere van den selven cruyden seer constelick naer dat leven geconterfeyt / ende met hueren colueren ende verwen wel ende perfectelick afgheset. Ten derden zoo hebben wy bewesen die plaetsen daer sy gheerne wassen / oft meest groeyen / ende daer by den tijt / als sy bloeyen / oft vruchten ende saet leveren. Ten vierden zoo sijn die namen hier by ghestelt / niet alleen alzoo sy in onse ghemeyne tale ghenaemt worden / maer oock die Griecxse ende oude Latijnsche namen / met den anderen daer mede dat sij in die Apoteken ende onder die cruytliefhebbers bekent syn / ende daer by oock Hoochduytsche ende Franchoische namen / Daer wy somtijts aenghehanghen hebben die oorsaken ende historien / daer die namen wt ghecomen ende ghesproten syn / ghelijck daer af ghescreven hebben die oude Griecxse ende Latijnsche Poeten / die welcke seer ghenuchtelick ende plaisant om lesen ende weeten sijn. Ten laetsten zoo hebben wy die natuere / cracht / werckinghe / ende van den quaden cruyden die hindernisse ende beeteringhe / wt den alder outsten / besten ende vernaemsten Medecijnmeesters ende authueren ghetrocken / ende daer by ghevuecht / met dat van ons by sekere experientie van sommighen cruyden over langhe iaren ghevonden es gheweest / daer mede wy die historie van elck cruyt ghesloten ende volendt hebben.

Ende als wy desen onsen boeck ende arbeyt wtgheven souden / ende in licht laten comen / ende ons niet behoorlick ghedocht en heeft achter te laten die seer oude costume / manier / ende usantie / van alle gheleerden / die huer boecken altijt eenighe Coninghen / Coninghinnen / Princen / Edele heeren oft Vrouwen / toe gescreven ende ghedediceert hebben. Soo hebbe ick mijn alder Edelste Coninghinne / tot uwer Coninghinnelicker Maiesteyts sonderlinghe Ghenade ende Edelheyt ghekeert / en hebbe desen Cruydeboeck uwer Coninghinnelicker Maiesteyt / met alder ootmoet / onderdaenicheyt ende reverentie toeghescreven ende ghedediceert / aen uwer Coninghinnelicker Maiesteyts Edelheyt ende Ghenade betrouwende / dat desen onsen arbeyt ende Cruydeboeck / uwer Coninghinnelijcker Maiesteyt aenghenaem wesen sal / ghemerckt dat uwe Coninghinnelicke Maiesteyt sonderlinghe liefde ende affectie (als wy verstaen hebben) tot den cruyden draeght / ende daer in somtijts ghenuchte ende recreatie vindt / ghelijck oock hier voortijts ghedaen hebben seer Edele Coninghen / Coninghinnen ende Princen / als Methridates Coninck van Pontus / daer dat Methridaet sijnen naem naer heeft. Lysimachus Coninck van Macedonien / Gentius Coninck van Slavonien : Arthemisia Coninghinne van Carien ende meer andere vrome ende Edele heeren ende Princen / den welcken in desen uwe Coninghinnelicke Maiesteyt es naervolghende.

Daer om zoo es onse ootmoedighe bede ende begheerte / dat uwe Coninghinnelicke Maiesteyt believen wille / desen onsen Cruydeboeck / alzoo ghenadichlick te ontfanghene / als hy van ons wt goeder ende ghetrouwer meyninghe ende ionst / met onderdanigher ende gantscher herten uwer Coninghinnelicker Maiesteyt toeghescreven ende ghedediceert wordt.

Die almoghende God wil u Coninghinnelicke Maiesteyt in ghesontheyt ende voorspoet bewaeren / ende langhe tijt onderhouden.

Uwer Coninghinnelicker Maiesteyt
    onderdanighe
        Rembert Dodoens.

^Naar het begin van deze pagina