Beschrijvingen van planten

Es (Gewone) - Fraxinus excelsior

Overzicht van deze plant

Cruijdeboeck 1554 Van Esschenboom	Cruydt-Boeck 1644 Van Esschen-boom

"All know that in the woods
the ash reigns queen,
In gracefull beauty soaring the sky."

Garcilaso de la Vega (1503-1536)

"Ashen tree, ashen tree,
pray buy these warts of me."

Oud magisch rijmpje om van wratten af te komen

"Under Ygdrasil-TrVar Gudernes Sted, -
Trøet er dødt og Guderne med!"

(Onder de Boom Yggdrasil was de plek van de Goden,
De boom is dood, net als de Goden)

Hans Christiaan Andersen, 1885

Namen

Familie

   Olijffamilie - Oleaceae

Botanische naam

   De geslachtsnaam 'Fraxinus' betekent 'Es', maar ook 'lans'. De soortnaam 'excelsior' staat voor 'boven alles uitstekend', 'groot en machtig', 'nobel', 'van een hoge positie'.

Andere talen

• E: Ash
• F: Frêne Commun
• D: Esche

Volksnamen

• Eisce
• Esk
• Eskenbeam
• Essenhaat
• Sleutelboom
• Steenes
• Vogelbekzaad
• Vogeltongzaad
• Wielessche
• Woudesch

Geschiedenis

   De Es heeft in de Germaanse mythologie verschillende betekenissen. Eerst en vooral is de Es een kosmische boom. Dergelijke bomen komen in alle culturen voor, maar ēēn van de allermooiste is opgetekend in de Scandinavische Edda, hierin wordt een beschrijving gegeven van de Reuzenes 'Yggdrasil', deze boom werd als hoofdzetel of als Heiligdom der Goden beschouwd: Zijn takken spreidden zich uit over de hele wereld, en zijn kruin reikte tot in de hemel. Deze merkwaardige boom was verbonden met alle hoeken van het universum en herbergde tal van diersoorten.

   Helemaal in de top verkende een gouden haan de horizon, om de Goden te waarschuwen voor het geval de aardse reuzen zich aan het voorbereiden waren op een aanval. Een arend overschouwde eveneens de wereld. Onder aan de boom knaagde de draak Nidhogg die in voortdurende onmin leefde met de arend. Het eekhoorntje Ratatosk fungeerde als loopjongen, voortdurend liep hij heen en weer tussen de twee rivalen om hun wederzijdse verwensingen over te brengen. Yggdrasil had drie enorme uitgestrekte wortels die hem droegen, en die elk aan een bron lagen. De eerste wortel lag in het land der Asen, hij werd door de Nornen constant bevloeid met water uit de Urd-bron, opdat de boom niet zou verdrogen. Een tweede wortel drong door tot Nevelheem, één der oergebieden van het verre noorden. De derde wortel liep tot in het Reuzenheem en stopte bij de bron van eeuwige wijsheid, bewaakt door Mimir, het water uit deze bron was zo zuiver dat Odin er een oog voor over had om het water van deze bron te mogen drinken, op slag werd hij heerser over zieners, dichters en heksen. Door zijn drie wortels was Yggdrasil zowel verbonden met de Goden, de mensen, als met de reuzen, en werd daardoor universeel. Hij was verbonden met het verleden en de toekomst. Als as van het universum groeide de boom in drie werelden, de wortels drongen diep door in de onderwereld, zij takken reikten tot in het firmament, zijn stam stond in de zichtbare wereld. Als bron van alle leven voedde hij en herbergde hij duizenden wezens, tussen zijn wortels kropen slangen en in de takken nestelden vogels. De Goden zelf gebruikten de boom als verblijfplaats. De Germanen dachten dat er vrede kwam als de wind in de Essentakken zong. De Es was de Heiligste der bomen, omdat de mens uit die boom was geboren. in het westen zijn het vooral de Eik en de Es die als Goddelijke bomen worden gezien. Net als bij de Germanen en de Scandinaviërs werd de Es door de oude Grieken en Romeinen ook als Heilig beschouwd, zij zagen de Es als een boom van overvloed en gelukzaligheid. De Griekse naam voor de boom 'melia' herinnert aan de honing, en aan 'madhu' de godenspijs die men proefde op de levensboom van het indiase paradijs. De Griekse Godin Nemesis werd vaak afgebeeld met een staf van Essenhout, zij werd zelfs de Godin van de Es genoemd. in de Griekse mythologie is de Es ook gewijd aan Poseidon de Griekse God van de Zee en het Water. Door de hardheid van het hout, was de Es ook verbonden met Ares, de Oorlogsgod, zijn lans was gemaakt van het hout (zie botanische naam). in de bijbel wordt de Es nergens genoemd. Na de kerstening werd de Es beschouwd als een Heksenboom. Binnen de geschiedenis van de kruidengeneeskunde speelde de Es ook een belangrijke rol. Dioscorides en Plinius de Oudere geloofden dat Essenbladeren werkte tegen slangengif, volgens hen was het zo krachtig dat slangen zich niet eens in de schaduw van de Es wilden wagen. Plinius de Oudere schreef dat volgens Griekse schrijvers Essenbladeren giftig waren voor lastdieren, maar voor herkauwers onschadelijk waren. De zaden van de Es werden toegepast bij lever - en lendepijn, en trokken het water uit de huid van de waterzuchtige. Ze werden verder aangewend tegen zwaarlijvigheid. in de Middeleeuwen werd de Es aangewend bij inwendige 'verhardingen'. Ook werd de bast wel gebruikt tegen malaria.

Botanie

   Redelijk grote boom uit de Olijffamilie, kan tot 30 meter hoog worden. Geeft de voorkeur aan een vochtige bodem en een goed voor het licht bereikbare standplaats. in rivierdalen en op vochtige zandgronden. De oneven geveerde bladeren staan kruisgewijs aan de dikke takken. De blaadjes zijn aan de bovenzijde donkergroen, aan de onderzijde zijn ze lichter van kleur. Zij zijn toegespitst en langwerpig tot eivormig. De bladrand is onregelmatig getand. De tweeslachtige, bloemen verschijnen eerder in het jaar dan de bladeren. Ze zien eruit als bosjes van paarse meeldraden. De vruchten zijn langwerpig, plat en kaal. Gewoonlijk bevatten zij slechts een zaadje, ze zijn tongvormig gevleugeld. Ze hangen met verschillende exemplaren tegen elkaar gedrongen als een kortgesteelde tros.

Andere Essensoorten

• Pluimes of Manna-Es - Fraxinus ornus
• Amerikaanse Es - Fraxinus americana

Typologie

Inhoudsstoffen van het blad

• Quercitrine en andere flavonoïden
• Manniet
• Looistoffen
• Etherische olie
• Cumarineverbindingen
• Appelzuur
• Calciumzouten

Inhoudsstoffen van de bast

• Cumarineverbindingen
• Glycosiden
• Manniet
• Looistoffen
• Etherische olie

Werking

Urinewegen

   Bij allerlei blaas -en nierklachten. Bij oedeem. Es heeft een licht diuretische werking, waardoor het ook bij reuma een gunstig effect kan hebben.

Overige

   Ook bij verstopping, door de aanwezige calciumzouten en het appelzuur in het blad. Uitwendig past men een afkooksel toe van in de vorm van omslagen bij reuma, jicht, gewrichtspijnen, pijnlijke ledematen of in kompressen op etterende wonden en zweren. Het manna van de Manna-Es, dat via insnijdingen in de stam wordt verkregen, is een mild laxeermiddel zonder bijwerkingen (geen kramp, buikloop of braken), goed voor kinderen en ouderen. Dit manna oplossen met warm water of warme melk.

   Het hout van de Es is zeer hard, maar wel makkelijk te bewerken zodat het vroeger veel voor speren werd gebruikt, tegenwoordig wordt het veel gebruikt voor hockeysticks en tennisrackets, schuttersbogen, hamer - en spadestelen, ladders en gymnastiektoestellen.

Gebruik

   De blaadjes in de zomer plukken, strip de deelblaadjes van de hoofdnerf, in de schaduw drogen. De bast moet in de lente vergaard worden van jonge takken en twijgen, schil de bast eraf, in de schaduw drogen. Ook de wortel wordt wel gebruikt. Het 'manna' van de Manna-Es verkrijgt men door insnijdingen te maken op de stam, de aldus verkregen substantie laat men indrogen.

Recepten

Eswijn bij artritis

• 50 gr Essenblad 20 minuten laten koken in 400 ml goede, witte wijn
• Laten afkoelen en nog 600 ml van dezelfde wijn toevoegen
• Na enkele uren filtreren en bottelen
• Hiervan twee glaasjes per dag gebruiken, bij de maaltijden.

Thee bij verstopping

• 15 gr Essenbladeren op 250 gr kokend water
• zeven en zoeten en
• de gehele hoeveelheid langzaam achter elkaar opdrinken.

Diuretisch aftreksel

• Tweemaal een handvol Essenwortel schoonkrabben, in kleine stukjes snijden en in twee liter kokend water dompelen tot de helft laten inkoken, filtreren
• Hiervan 's ochtends op de nuchtere maag een glas drinken.

Aftreksel bij koorts

• 50 gr Essenschors laten koken in een liter water en
• deze drank bij glaasjes tegelijk drinken verdeeld over de dag.

Bij tandvlees-ontsteking

• Om het tandvlees te versterken langzaam een Essenblad kauwen.

Aftreksel bij jicht en reuma

• 200 ml water aan de kook brengen met 20 gr gedroogd Essenblad en een vingergreep Muntblad
• Filtreren, zoeten en
• met twee glaasjes tegelijk drinken op de nuchtere maag en twee glaasjes 's avonds na de maaltijd.
• Deze kuur moet om doeltreffend te zijn 15 dagen worden herhaald.

Riekende adem

• Langzaam op een Essenblad kauwen, de adem wordt gezuiverd en mond blijft lange tijd fris.

Magie

• Geslacht: Mannelijk
• Planeet: Zon
• Element: Vuur
• Goden/Godinnen: Uranus, Poseidon, Thor, Odin, Wodan, Neptunes, Mars, Gwydion, Nemesis
• Krachten: Bescherming, Voorspoed, Zeerituelen, Gezondheid

Rituelen

   Voor de oude Teutonen was de Es, de vertegenwoordiger van Yggdrasil, oftewel de wereldboom, hun concept van het universum, en werd om deze rede hoog geacht.

Gebruik

   Snij in een stuk Essenhout een Zonnekruis (met gelijke armen) en draag het ter bescherming tegen verdrinken op zee. Het kan ook gebruikt worden bij zeerituelen, want het vertegenwoordigt de kracht die schuilt in water. De bladeren van de Es onder een kussen geven profetische dromen. Zoals de meeste bomen wordt de Es als beschermend gezien. Een staf van Essenhout gehangen boven de deurpost, is een goede bescherming voor huis en haard. Ook een gordel gemaakt van de schors werd gezien als een beschermer tegen tovenaars en oplichters. Je kan bladeren in de vier windrichtingen in huis strooien, ook een goede bescherming. Genezingstokjes werden wel gemaakt van Essenhout, en een paar blaadjes in een kom water naast het bed beschermen tegen ziekte, wel iedere ochtend weggooien en verversen. Als een persoon of een dier is gebeten door een slang, maak dan een cirkel van Essentwijgen en bindt dit om de nek van het slachtoffer (ook wel effe een dokter bellen). Deze bezwering helpt omdat slangen een ingeboren angst hebben voor de Es. Als je Essenhout verbrandt tijden Yule, zal je voorspoed verkrijgen, ook kan men magische poppetjes snijden uit het hout van de wortel. De Es rekt bliksem aan, ga er dus niet onder staan tijdens het onweer. Als je wilt dat je eerstgeborene een goede zanger is, begraaf dan diens eerste geknipte nagels onder een Es. Als je de liefde van het andere geslacht wilt, draag dan de blaadjes.

Bronnen

• Voor dit artikel gebruikte bronnen

G.van Elteren

Meer

   Wilt u meer weten over dit kruid en vele andere kruiden? Bezoek dan de website van G.van Elteren, http://www.herbasanitas.nl. G.van Elteren is herboriste en geeft o.a. een Opleiding Kruidengeneeskunde en leuke en interessante workshops en cursussen!

^Naar het begin van deze pagina